تنبور و موسيقی آن در كتب، سنگواره‌ها، نقوش و مقالات فراوانی معرفی شده‌اند. سازی است در دسته سازهای زهی نواحی و موسيقی (كِلام) زيباي آن در دسته موسيقی‌های مقامی قرار دارد، داراي يك كاسه گلابی شكل و دسته‌ای كه طول آن بين ۷۰ تا ۹۰ سانتيمتر است. در نيم قرن اخير تعداد سيم‌های آن از ۲ به ۳ عدد تغيير نموده و نواختن آن با انگشتان دست راست (پنجه) انجام می‌شود و نواختن آن به شيوه‌ای متفاوت از ساير سازهای زهی- زخمه‌ای است. كوك‌های اصلی در تنبور دو كوك ته رز (كوك پايين يا پنج) و به رز (كوك بالا يا هفت) است، كه در كوك ته رز دو سيم اول هم كوك شده و سيم سوم (زرد يا سل) فاصله چهارم كوك می‌شود و در اين كوك بيشتر مقامات مجلسی نواخته می‌شود، در كوك به رز فاصله صوتی جفت سیم اول و سیم سوم، سيم فاصله پنجم است كه اين كوك مختص مقامات حقانی (اصلی) تنبور است.

با بررسي اسناد و تصاوير موجود از ساز تنبور و نوازندگان آن می‌توان يافت كه قدمت اين ساز احتمالاً به بيش از پنج هزار سال می‌رسد و با بررسی تاريخی، روايت‌های مكتوب و شفاهی در دسترس درباره سير مقامات تنبور می‌توانيم تا قدمتی بيش از هزار و پانصد سال را در باب به وجود آمدن مقام‌های تنبور بررسی نماييم. مقام‌هايی چون "باريه" كه منسوب به باربد نوازنده شهير زمان خسروپرويز است تا مقام‌هايی شاهنامه‌ای مانند "ته رز روسه م" و "سه ر ته رز" كه راوی سوگ زال در كشته شدن رستم و يا تنبور نوازی رستم در خان چهارم نبرد ايشان است و با بررسی پيشينه تاريخی مقام‌های حقانی به مقام‌هايی می‌رسيم كه منسوب به بزرگان يارسان چون شاه خوشين در قرن چهارم و همچنين سلطان اسحاق و ياران ايشان در قرن هشتم هستند يا راوی حكاياتی مربوط به ايشان و زمان حضورشان است كه در اين كنكاش می‌توان تا بيش از هزار سال را با سنديت بررسی نمود.

چنانچه جغرافيای اين مقامات را كاوش نماييم، تمامی اين مقامات بجز تعدادی انگشت‌ شمار در منطقه غرب ايران و دشت‌های زيبای دالاهو با مركزيت گوران به وجود آمده يا سروده شده‌اند تا اينكه در قرن هشتم سلطان اسحاق (يكي از پيشوايان و بزرگان يارسان) در منطقه پرديور توسط ياران خويش (چهل تَن) جمع آوري، ثبت و معرفی كامل مقامات را انجام می‌دهند (با توجه به روايات اساتيدی كه صدای ايشان از اوايل دهه چهل به بعد ضبط شده است) تعداد اين مقامات طی صد سال گذشته هفتاد و دو مقام ذكر شده است.

"۷۲ مقام" از ساليان دور با نام تنبور عجين بوده و اين عدد حداقل طی صد سال گذشته در آثار مكتوب يا ضبط شده (خصوصی يا رسمی) همچنان همراهی‌كننده نام اين ساز بوده است. تمامی ۷۲ مقام تنبور دارای كلام (اشعار دفاتر مكتوب و مقدس يارسان و يا اشعار شاعران بزرگ كورد) هستند و در قسمت آواز دارای ملودی‌سازی و آوازی مشابه هستند كه اين ملودی‌ها در بعضی از مقامات كاملا يكسان بوده و همه مقام شامل ملودی‌سازی است كه بيان همان ملودی آوازی است. مقام‌هايی مانند: رژيان دالاهو، بابا جليلی، بابانائوثی، بَلی‌ها و ... .

اغلب مقام‌ها بجز ملودی‌سازی كه با ملودی آوازی يكسان است، ملودی‌سازی گسترده‌تر ديگری نيز دارند كه می‌تواند در حالت‌های مختلف اجرا شود كه اين خاصیت اغلب در مقامات مجلسی نمود پيدا مي‌كند از آن جمله می‌توان مقام‌هايی مانند: سه ر ته رز، مجنونی دواله، غريبی ... را نام برد.
جامع‌ترين و رايج‌ ترين دسته‌بندی كه می‌توان در باب ۷۲ مقام تنبور انجام داد، تقسيم آن به دو قسمت مقامات مجلسی و مقامات حقانی (ياری) است.

مقامات مجلسی:
۱۵ عدد و نغماتی هستند كه گويای سنت‌های فرهنگی وروابط كهن مردمان كُرد منطقه غرب ايران طی چندين قرن گذشته هستند و جنبه مذهبی ندارند، مانند مقام ئه لوه ن يا ئه لوه ن هاتی كه تعريفی است از رودخانه الوه ن و روابط و تعاملات فرهنگی مردمان بالادست و پايين دست اين رودخانه پر تلاطم و يا مقام مجنونی دواله كه رابطه پاك عاشقانه آدمی را بازگو می‌كند و همچنين مقام زيبای غريبی كه غربت و فراق آدمی در دنيای معنوی را شرح می‌دهد.

شايد بتوان گفت كه بارزترين خاصیت مقامات مجلسی اين است كه همگی آن‌ها آوازی هستند و دارای وزن آزاد و در ادامه برخی از آن‌ها يك قسمت موزون آوازی يا سازی وجود دارد همچون مقام‌های: "سه ر ته رز"، " مجنونی" ، "باريه" با يك قسمت موزون با وزن مقید دوضربی لنگ و "گِل وه ده ره" و "گُل وه خاك" كه دارای يك قسمت‌سازی آوازی هبا وزن مقید سه ضربی لنگ است. اين نغمات متنوع، پيچيده و دارای منطقه صوتی گسترده‌تری نسبت به مقامات حقانی هستند كه يادگيری و حفظ اين مقامات را برای علاقه‌مندان، مدرسين و هنرجويان دشوارتر می‌كند.

در مقامات مجلسی مدت زمان ملودی‌های‌سازی (بی کلام) فارغ از قسمت آوازی نسبتا طولانی و متنوع هستند و همين امر حفظ و يادگيري درست آن‌ها را مشكل می‌كند و همچنين لزوم كتابت و نت‌نگاری اين مقامات جهت نشان دادن ريزه‌‌كاری‌ها، حالات و كامل ملودی يك مقام و همچنين جلوگيری از تحريف و يا كم و كاست در آموزش را بسيار حياتی و لازم مي‌دارد.

مقامات حقانی:
كه ۵۷ روايت و كِلام آيينی مذهبی مربوط به اعتقادات مقدس مردم يارسان هستند نيز بخش ديگری از رپرتوار ارزشمند موسيقی مقامی تنبور را تشكيل می‌دهند. هر كدام از اين مقامات مربوط و منسوب به يكی از بزرگان دينی يارسان و يا بيان‌كننده يكی از وقايع دينی مقدس آيين ياری و جنبه‌های مذهبی آن هستند. خاصه مقامات حقانی يكسان بودن ملودی آوازی و سازی است كه در اكثريت اين مقامات ملودی سازی كاملا از ملودی آواز پيروی می‌كند و اغلب كاملا يكسان و محدود به همان ملودی آوازی است (حالتی كه در مقامات مجلسی بجز دو مقام پاوه موری وجود ندارد) مقاماتی مانند: "شاه خوه شينی"، "ره ژيان دالاهو"، ، " به ليً ها"، "ته رز ياري" و مانند این‌ها.

همان‌طور كه اشاره شد تمامی ۷۲ مقام موسيقی تنبور دارای كلام (شعر) هستند كه اغلب آن‌ها بصورت سربند ثابت خود مقام كه بازگو كننده نام آن نيز است از جمله مقام‌های: "حق حق و هو هو" ، "ايمانم يار"، "ها ها"، " يار ديده و كاني"،" هَي لاوه"، "لاو هَي لاو" ... كه اين سربندها و ملودی آن‌ها طی كلام‌خوانی همچنان تكرار می‌شوند به اين صورت كه بعد از خوانش سربند، شعري كه از متون مكتوب و مقدس يارسان و مرتبط با مفهوم اسمی و روايتی مقام و بر وزن آن باشد خوانده می‌شود و بعد از آن مكررا سربند تكرار خواهد شد. اين اشعار با توجه به مضمون و پيام يا آيين مذهبی آن مقام سروده و انتخاب می‌شوند. اين مقام‌ها ملودي‌هايی هستند دارای ويژگی‌های خاص و منحصر به فرد: تغيير ملوديك (آلتره، وارياسيون، مدولاسيون) در فرم آوازی يا سازی مقام از جمله: مقام‌های غريبی، گِل وه ده ره، سی خاموشی، تنه ميری، بابا نائوثی؛ انواع وزن‌های پیچیده؛ _ مقام‌هايی كه ضرب‌های متفاوت در ميزان‌های متوالی دارند و دارای دورهای ايقاعی پيچيده‌ای هستند مانند: چل ته ن چلانه- هاها (نوع دوم)- بابانائوثی؛ مقام‌های متنوع كه در فواصل كروماتيك سه و چهار پرده‌‌ای اجرا می‌شوند مانند: سه رته رز، قه تار، ته رز ياری، باريه؛ تعداد زياد مقام‌هايی كه همگی در فاصله پرده‌های سحری گردش می‌كنند با ملودي‌های كاملا متفاوت و متنوع (پرده‌های اصلی مقام سحری چهار پرده فا- فاديز- لابمل و لا است)؛ مقام‌هايی كه دارای يك يا چند نغمه‌سازی يا آوازی ناپيوسته در هستند و هر كدام از اين نغمات را يك لاوچ می‌گويند (اغلب مقامات تنبور دارای يك يا چند قسمت آوازی يا سازی مختلف و ناپيوسته هستند كه در برخي از آن‌ها در مايه متفاوتی از قسمت اصلی آن مقام اجرا می‌شوند).